Cola gigantea

Ɛfi Wikipedia
Cola gigantea
taxon
short nameC. gigantea Sesa
taxon nameCola gigantea Sesa
taxon rankspecies Sesa
parent taxonCola Sesa
IUCN conservation statusLeast Concern Sesa

Cola gigantea (anaa Giant Cola tree) yɛ dua bi a ɛwɔ abusua Sterculiaceae (ɔsom mu su) anaa Malvaceae (ɔsom mu su) mu , na ɛtrɛw wɔ aman pii a ɛwɔ Afrika atɔe fam no mu.

Ne din afoforo[sesa]

Ɛwɔ din ahorow pii a egyina kasa horow so.

Wɔ Uganda no , yɛde mutumbwe di dwuma wɔ Luganda kasa mu , kitoko wɔ Luamba kasa mu , awe-awe wɔ Lugbara kasa mu , mulehe wɔ Lukiga kasa mu , kikura wɔ Lhukonzo kasa mu , mujugangoma wɔ Runyankole kasa mu , Runyoro kasa mu ne Rutoro kasa mu .

Wɔ Ivory Coast no, ɛtɔ mmere bi a wɔfrɛ no  grand ouara   a ɛne petit ouara (Cola lateritia )   bɔ abira anaa mpo awapu, wawapu (akan-asanté ); daba, uara, wara (abé ); bo (baoulé ); awa (akye ); wobized (brong ); amio, awapu, bafoalé, bafuaré, dabu-dabu, waré, wawapu (anyi 3 ).

Woutin (anaa owutin, ogodo) yɛ din a wɔde di dwuma wɔ Benin[1]

Nkyerɛkyerɛmu[sesa]

Cola gigantea yɛ dua a ne nhaban yɛ akɛse, na ne tenten bɛyɛ mita 50. N'abedua no yɛ tuntum anaa kɔkɔɔ, na ne mu atetew .

Wɔ afifide nketewa mu no, n'ahaban yɛ nkatabo 3 kosi 5 . Wɔwɔ nnua a ne tenten yɛ 4 kosi 20 cm, na ne tenten ne ne tɛtrɛtɛ yɛ bɛyɛ 45 cm. Wɔ afifide a abere no mu no, n'ahaban yɛ nkesua, tenten yɛ 15 kosi 40 cm, na ne tɛtrɛtɛ yɛ 10 kosi 35 cm. Wɔyɛ ahabammono a ani hyerɛn wɔ soro na wɔde fitaa kata fam .

Nhwiren no tenten yɛ cm 5 kosi 20, na nhwiren no gu nhwiren a ɛyɛ huam a enni nhwiren biara so. Aduaba no yɛ dɛ

Eyinom yɛ nkwammoaa bi a ɛwɔ nkwammoaa a ne tenten bɛyɛ sɛ sɛntimita 3.5 na ne tɛtrɛtɛ bɛyɛ sɛ sɛntimita 2[1]

Nkyekyɛmu ne baabi a efi[sesa]

Cola gigantea yɛ nnua bi a ɛwɔ Afrika atɔe fam, efi Ghana, Togo, Benin, Nigeria, Cameroon, Central African Republic, Democratic Republic of Congo, Sudan kosi Uganda[2]

Dua a enyin ntɛmntɛm [3]yi te savannah ne kwae a emu nnua nyinaa gu nnua so, a ɛwɔ mita 900 kosi 1,500 ntam, baabi a ɛtaa yɛ nnua ahorow a ɛsom bo no mu biako .

Sɛnea wɔde di dwuma[sesa]

Wɔtumi de Cola gigantea di dwuma wɔ akwan pii so. Wɔkyerɛ dua kɛse yi ho anisɔ esiane ne sunsuma nti. Wɔsan dua no sɛ ahyɛnsode, ɛtɔ da bi a, na wɔtete no nkutoo wɔ turo mu .

Mmoa bi te sɛ nkekantwɛre ne nnomaa di aduaba no bi. Sɛ aba no yɛ kakraa bi a, nnipa a wɔwɔ hɔ no betumi adi aba no .

Nnua no mu yɛ hare, na emu yɛ den kakra, na emu nso yɛ nketenkete. Ne ho nyɛ den, na ɛte sɛ nea ɛyɛ den sɛ obi ne no bɛyɛ adwuma. Nanso, wɔde yɛ nnua, adansi, ne nneɛma nketenkete a wɔde di dwuma da biara da . Atetesɛm mu nnuru

fa nnua ne nnuaba, ne titiriw no, n'ahaban di dwuma . Adesua bi a wotintimii wɔ afe 2012 mu no kyerɛe sɛ , sɛ wɔde Cola gigantea ahabammono a ɛwɔ nnuannuru ahorow bi mu di dwuma a , etumi ka yare mmoawa ho , na etumi ka yare mmoawa .

Beaɛ a menyaa mmoa fii[sesa]

  1. 1.0 1.1 player_list, retrieved 2024-02-21
  2. Giuseppe Mazza (2013-11-01), Cola gigantea (in American English), retrieved 2024-02-21
  3. African Plant Database, retrieved 2024-02-21