Theodosia Salome Okoh

Ɛfi Wikipedia

Theodosia Salome Okoh (wɔwoo no 13 Ɔbɛnem 1922 – 19 Ɔpɛpɔn 2015)[4] yɛ Ghana ɔkyerɛkyerɛfo ne adwumfo a wonim no sɛ ɔyɛɛ Ghana ɔman frankaa wɔ afe 1957 mu.[5] Ɔde n’adwinni ahorow no kyerɛe wɔ amanaman ntam.[6] Ɔsan nso dii dwuma titiriw wɔ hockey nkɔso mu wɔ Ghana.[7]

Mfe a edi kan ne nhomasua[sesa]

Wɔwoo no sɛ Theodosia Salome Abena Kumea Asihene wɔ Effiduase[8] maa Ɔsɔfo Panyin Emmanuel Victor Asihene, kan Presbyterian Asɔre a ɛwɔ Ghana no sohwɛfo, ne Madam Dora Asihene, a wɔn baanu nyinaa fi Anum wɔ Asuogyaman Mantam mu wɔ Ghana Apuei Fam Mantam mu. 9] . Ná ɔyɛ mmofra baawɔtwe no mu nea ɔto so anan. Ɔnyaa hokwan ne n’agya tutuu akwan twaa Ghana ne amannɔne.[10]

Ɔhyɛɛ sukuu ase wɔ Ashanti Efiduasi Mfitiaseɛ Sukuu mu, ɔtoaa so kɔɔ Basel Mission Mfinimfini, Mpanyimfo ne Akyerɛkyerɛfoɔ Nteteeɛ Sukuu a ɛwɔ Agogo ne afei Achimota Sukuu, faako a ɔnyaa mfeɛ mmiɛnsa nteteeɛ wɔ Fine Art mu.

Adwumayɛ ho[sesa]

Bere a wɔbɔɔ Ghana Ahofadi fi Britania ho dawuru sɛ ɛho hia sɛ wonya frankaa foforo no, ɔde ne mfonini no kɔe, a ɔman no ɔmampanyin a odi kan Kwame Nkrumah gye toom sɛ Ghana ɔman frankaa fi 6 March 1957. Sɛnea ɔkyerɛkyerɛɛ mu wɔ nsɛmbisa mu no: "Mesii kɔla mmiɛnsa a ɛyɛ kɔkɔɔ, sika kɔkɔɔ ne ahabammono no ho gyinaeɛ ɛnam Ghana asase ho nsɛm nti. Ghana da ɔhyew mu na afifideɛ a ɛyɛ fɛ ahyira so. Kɔla Sika kɔkɔɔ no nyaa nkɛntɛnsoɔ wɔ yɛn abɔdeɛ a ɛwɔ aboɔden aboɔ mu no so." nsase ne Kɔkɔɔ kae wɔn a wowuwui anaa wɔyɛɛ adwuma maa ɔman no ahofadi. Afei nsoromma a ɛyɛ ankonam a ɛwɔ nsensanee anum a ɛyɛ Afrika ahofadi ne biakoyɛ ho sɛnkyerɛnne wɔ apereperedi a wɔde ko tia atubrafo no mu...."[12][13]

Theodosia Okoh na ɔyɛ ɔbaa a odi kan a ɔyɛ Ghana Hockey Fekuo no guamtrani na akyiri yi ɔbɛyɛɛ Ghana Hockey Fekuo no Titenani bɛboro mfeɛ aduonu,[3] na ɛyɛ ne berɛ mu na Ghana dii kan fataeɛ maa Hockey Wiase Kupɔn ne Olimpik Agumadi no nyinaa. [14] . Ohene Djan too no din sɛ "the Joan of Arc of Ghana hockey" "efisɛ ɔsɔre kɔɔ adeyɛ no mu sɛ ɔrebegye Ghana hockey bere a na mmarima rehinhim na wɔrehinhim wɔ agodie no nkɔso ho no. Eyi nso ne nea enti a wɔtoo Ɔman Hockey Agumadibea no din." n'akyi wɔ afe 2004 mu".[15] Na ɔyɛ obi a ɔde bere tenten aboa Ghana Agumadi Akyerɛwfo Fekuw no.[8][16]

Ankorankoro asetra[sesa]

Ɔwaree Enoch Kwabena Okoh,[17] Ɔman Adwumayɛfoɔ Panyin wɔ Kwame Nkrumah nnisoɔ mu wɔ 1960 mfeɛ no mu,[9] na ɔwoo mma mmiɛnsa: E. Kwasi Okoh, Stanley Kwame Okoh ne Theodosia Amma Jones-Quartey.[18]

Owu[sesa]

Owui wɔ 19 Ayɛwohomumɔ 2015 wɔ Narh-Bita Ayaresabea wɔ Tema wɔ yareɛ tiawa bi akyi, a na wadi mfeɛ 92.[19] Ɔmampanyin John Dramani Mahama kyerɛɛ sɛ ɛsɛ sɛ frankaa nyinaa tu wɔ fa mast nnansa, efi ase fi Yawda, 21 April, de hyɛ no anuonyam.[20][21][22] Asɛm bi a Minister of Communications Edward Omane Boamah de ne nsa hyɛɛ ase no kae sɛ akwankyerɛ no yɛ "de hyɛ Ghanani soronko yi anuonyam", na ɛsan kae sɛ: "Aban no gye Awuraa Okoh tom wɔ ne ntoboa a ɛsom bo a ɔde mae wɔ yɛn man kyekye mmɔdenbɔ mu no ho. Gye a wogye tom ntɛm ara a yɛn man no nya no." wiase nyinaa nam frankaa soronko a ɔyɛ maa yɛn no so ahyɛ ne gyinabea wɔ abakɔsɛm mu sɛ Ghana abakɔsɛm mu ade kɛse.... Ne talente, nsiyɛ ne n’asɛyɛde ho adwene a ɔwɔ ma Ghana bɛkɔ so de nhyɛso ama Ghanafo na ayɛ nhwɛso twe adwene si ɔsom adwuma mu ma ɔman no."[22]

Abasobɔdeɛ Ahodoɔ[sesa]

Abasobɔde ahorow[sesa]

Ɔman no maa Theodosia Okoh Grand Medal (GM), ne abasobɔde ahorow bi a efi ahyehyɛde afoforo a ɛwɔ ɔman no mu. Ɔnyaa nsɛm a wɔafa aka afi Ghana Broadcasting Corporation ne National Sports Awards hɔ wɔ afe 2004 mu, ne abasobɔdeɛ a ɛfiri Sport Writers Association of Ghana ne abasobɔdeɛ a ɛfiri TV Africa series Obaa Mbo hɔ.

Agyapade[sesa]

Wɔde ne din too Accra hockey abɔnten so de kyerɛɛ ne mmoa a ɔde mae wɔ agodie no mu,[16] na wɔ afe 2013 mu no wɔdan gyinaesi bi a wɔde too Theodosia Okoh Hockey Agumadibea no din foforo.[16][23]

Asuogyaman Mantam Nhyiam a ɛwɔ Apuei Fam Mantam mu no asi anim a ɛyɛ fɛ de ahyɛ no anuonyam wɔ Anum, ne kurom.[9]

Okoh banana, animator/ɔkwankyerɛfo Ian Jones-Quartey, de nipa Nanefua Pizza a ɛwɔ Cartoon Network animated show Steven Universe mu no gyinaa ne so.[24]

Osuahu a ɛba akyiri wɔ asetra mu[sesa]

Ansa na ɔrewu no, odii awerɛhow wɔ nsakrae a ɛbaa Ɔman Hockey Agumadibea no fii ne din so (kɔyɛɛ "John Evans Atta Mills Ɔman Hockey Agumadibea") bere a na ɔda so te ase no ho.[25