Nua bɛrima

Ɛfi Wikipedia

Onua yɛ ɔbarima anaa abarimaa a ɔne ɔfoforo kyɛ ɔwofo biako anaa nea ɛboro saa; onua a ɔyɛ ɔbarima.[1] Ɔbea yɔnko no yɛ onuawa. Ɛwom sɛ asɛmfua no taa kyerɛ abusua mu abusuabɔ de, nanso ɛtɔ mmere bi a wɔde di dwuma wɔ ɔkwan a ɛyɛ anigye so de kyerɛ abusuabɔ a ɛnyɛ abusua de.[2] Onua a ɔyɛ pɛ yɛ obusuani a odi kan.

Nsɛm a wɔaka abom[sesa]

Asɛmfua onua no fi Proto-Indo-European *bʰréh2tēr, a ɛbɛyɛ Latin frater, a ntease koro no ara wom no mu. Wɔde anuanom ɔhyew, anaasɛ anuanom nkɛntɛnso a ɛwɔ anuanom mmarima ntam no abata nkɛntɛnso bɔne bi a ɛsen saa ho. Wɔ anuanom baanu baanu mu no anuanom ɔhyew a ɛkorɔn no ne asiane a wɔde wɔn ho to so suban pii wɔ abusuabɔ ɛwom sɛ asiane a wɔde wɔn ho to so suban no ne anuanom ɔhyew a ɛwɔ anuanom baanu foforo biara mu no nni abusuabɔ de. Nea ɛde adeyɛ yi a ɛne sɛ anuanom a wɔn ho yɛ hyew ne asiane a wɔde wɔn ho to so nneyɛe a ɛwɔ anuanom baanu mu nkutoo na ɛwɔ abusuabɔ no ba no da so ara yɛ nea wontumi nhu. Nanso, saa ade a wɔahu yi kyerɛ sɛ ɛwom sɛ anuanom ntam ntawntawdi yɛ asiane a ɛde asiane ba de, nanso anuanom a wɔn ho yɛ hyew no nyɛ ade a ɛbɔ wɔn ho ban.[4] Nhwehwɛmu ahorow bi kyerɛ sɛ mmeawa a wɔwɔ nuabarima panyin no twentwɛn wɔn nan ase bɛyɛ afe biako.[5] Nhwehwɛmu nso kyerɛ sɛ sɛ ɔbarima bi nya anuanom a wɔn mfe akɔ anim no a, hokwan a ɛwɔ hɔ sɛ obi bɛyɛ ɔbarima ne ɔbea nna no yɛ kɛse.[6] Nhwehwɛmufo binom akyerɛ sɛ ebia ɔbarima bi ho anigye a ɔwɔ ma ɔbea a ɔne ɔbarima da no bɛkɔ soro bere a ɔte sɛ ne nuabarima no, bere a ne ho a onni no betumi akɔ soro dodow a ne suban no twe ne ho fi ne nuabarima no ho no. Mmea a wɔwɔ mmanoma anaasɛ onuabarima a ɔbɛn wɔn yiye paa, ɛtɔ mmere bi a wobu no sɛ wɔn alter ego barima, anaasɛ sɛnea anka wɔbɛyɛ, sɛ wɔwɔ Y chromosomes a.[8]

Onuayɛ abusuabɔ[sesa]

Nhoma a wɔato din Nicomachean Ethics, Nhoma VIII a Aristotle kyerɛwee wɔ 350 A.Y.B. Wɔde asɛm a edidi so yi ato anuanom ntam abusuabɔ so: "Anuanom adamfofa wɔ su horow a wohu wɔ mfɛfo de no mu na mpɛn pii no nnipa a wɔte sɛ wɔn ho wɔn ho ntam no, ɛyɛ sɛnea wɔyɛ wɔn ho wɔn ho de kɛse na wofi ase de a." ɔdɔ a wɔde ma wɔn ho wɔn ho fi wɔn awo ankasa mu, na wɔ dodow a wɔn a awofo koro awo wɔn na wɔtetee wɔn bom na wɔasua nhoma saa ara no suban di nsɛ kɛse; na wɔde bere sɔhwɛ no adi dwuma koraa na ɛyɛ nokware sen biara wɔ wɔn asɛm no mu". [9] . Esiane saa nneɛma yi nti, ɛyɛ onua panyin no adwuma sɛ obenya onua kumaa no abrabɔ pa so nkɛntɛnso denam obi a ɔyɛ ade pa a ɔbɛyɛ so. Aristotle se "ɛdenam nnipa pa nneyɛe a osuasua na ɔsan yɛ ho ɔyɛkyerɛ so no, abofra nya nneyɛe pa ho su". Bere kɔ so no, onua kumaa no nso benya onua panyin no nneyɛe pa na wayɛ sɛ ɔno. Aristotle nso de eyi ka ho wɔ asɛm a ɛfa adeyɛ a ɛne sɛ wɔbɛyɛ papa bere bi a wɔasuasua bere bi no a wɔbɛkora so no ho: "Sɛ abrabɔ pa anaa ɔbrasɛe ho suban ahorow no gye ntini a, ɛyɛ den sɛ wobegyae."[10] Suban pa a wɔn a wɔn mfe akɔ anim nkɛntɛnso de ba no onua bɛyɛ suban wɔ onua kumaa no asetra mu na ɛdan nea ɛte sɛ nea ɛbɛtra hɔ daa. Ɛyɛ onua panyin no dwumadi sɛ obenya nkɛntɛnso pa wɔ onua kumaa no ntetee nkɔso so bere a ɛfa abrabɔ pa ne nneyɛe pa ho nkyerɛkyerɛ ho no. Sɛ onua panyin no da su pa adi kyerɛ onua kumaa no yiye a, wosuasua saa suban ne su ahorow yi na ɛma wonya abrabɔ pa ne nneyɛe pa ho ntease a ɛwɔ nkɛntɛnso.

Anuanom a wɔagye din[sesa]

Mannerheim anuanom no; efi benkum kɔ nifa: Carl ne Gustaf

Gracchi, Tete Romafo ɔsesɛwfo

George Washington Adams, John Adams II, ne Charles Francis Adams Kumaa, amammuifo

Ben Affleck ne Casey Affleck, agoruyɛfo

Alexander Anuanom no; nnwontofo

Alec Baldwin, William Baldwin, Stephen Baldwin, Daniel Baldwin, a wɔsan frɛ no Baldwin anuanom; agoruyɛfo

John ne Lionel Barrymore, agoruyɛfo

Chang ne Eng Bunker, Siamfo mmanoma a wodii kan bae no

George W. Bush, Jeb Bush, Neil Bush ne Marvin Bush, George H. W. Bush mmabarima

David Carradine, Keith Carradine, ne Robert Carradine, Amerikafo agoruyɛfo

Bill Clinton, United States Ɔmampanyin a ɔto so 42, ne Roger Clinton, Kumaa, ne nuabarima kumaa

Joel ne Ethan Coen; siniyɛfo a wɔyɛ sini

Stephen Curry ne Seth Curry a wɔyɛ adwuma wɔ hɔ; mprempren NBA point guards wɔ Atɔe Fam Nhyiam no mu

Dizzy ne Daffy Dean, Major League Baseball abɔfo

Mark DeBarge, Randy DeBarge, El DeBarge, James DeBarge, ne Bobby DeBarge, mmarima a wɔyɛ nnwom kuw DeBarge no mufo

Doud Eisenhower ne John Eisenhower, Dwight D. Eisenhower mmabarima

Emilio Estevez ne Charlie Sheen, agoruyɛfo

Isaac Everly ne Phil Everly, The Everly Anuanom, nnwontofo

Liam Gallagher ne Noel Gallagher, a wɔyɛ Oasis (nnwontofo kuw) no mufo .

Barry Gibb, Robin Gibb, ne Maurice Gibb, Anuanom Gibb anaa "Bee Gees" nnwom kuw no mufo

John Gotti, Eugene "Gene" Gotti, Peter Gotti ne Richard V. Gotti, ne Vincent Gotti, New York "yɛɛ mmarima" wɔ Gambino nsɛmmɔnedi abusua no mu

Frederick Dent Grant, Ulysses S. Grant, ne Jesse Root Grant na wɔde wɔn ho hyɛɛ mu

Jacob Grimm ne Wilhelm Grimm a wonim wɔn sɛ Anuanom Grimm, Germanfo nhomanimfo ne wɔn a wɔboaboa amanne mu anansesɛm ano

Matt Hardy ne Jeff Hardy, akuturukubɔfo a wɔyɛ adwumaden

Herbert Hoover Kumaa ne Allan Hoover

Pau ne Marc Gasol, basketball bɔfo a wɔyɛ adwumaden

O’Kelly Isley, Kumaa, Rudolph Isley, ne Ronald Isley, Ernie Isley, Marvin Isley, ne Vernon Isley, a wɔyɛ The Isley Brothers nnwontofo kuw ne nnwontofo kuw no mufo, a na wɔn asew, Chris Jasper nso ka ho

Jackie Jackson, Tito Jackson, Jermaine Jackson, Marlon Jackson, Michael Jackson ne Randy Jackson, a wɔyɛ The Jackson 5 ne akyiri yi The Jacksons no mufo

Jesse ne Frank James, Atɔe Famfo Dedaw no mmaratofo

 na ɛwɔ hɔ

John, Robert ne Ted Kennedy yɛee biribi wɔ agoro mu

John, Robert ne Ted Kennedy, amammuifo

Edward M. Kennedy Kumaa ne Patrick J. Kennedy, amammuifo

Terry Labonte ne Bobby Labonte, a wɔyɛ kar a wɔde tu mmirika

Robert Todd Lincoln, Edward Baker Lincoln, William Wallace Lincoln ne Tad Lincoln, Abraham Lincoln mmabarima

Loud Brothers, wɔn a wɔyɛ piano ne wɔn a wɔyɛ piano

Eli ne Peyton Manning, Ɔman Bɔɔlbɔ Kuw no mufo a wɔbɔ bɔɔl

Mario ne Luisi, video so agodie mu nnipa

John McCain, U.S. Mmarahyɛ Bagua no muni ne ɔmampanyin a ɔpɛ sɛ ɔyɛ ɔmampanyin mprenu, ne Joe McCain, Amerikani agoprama so odiyifo, atesɛm krataa mu amanneɛbɔfo

Justin, Travis, ne Griffin McElroy, a wɔyɛ podcastfo

Billy Leon McCrary ne Benny Loyd McCrary, akuturukubɔfo a wonim wɔn sɛ The McGuire Twins

Harold Nixon, Richard Nixon, Donald Nixon, Arthur Nixon, ne Edward Nixon na wɔde wɔn ho hyɛɛ mu

Alan Osmond, Wayne Osmond, Merrill Osmond, Jay Osmond ne Donny Osmond, a wɔyɛ The Osmonds no mufo

Logan Paul ne Jake Paul, YouTubefo, intanɛt so nnipa, ne agoruyɛfo

Neil ne Ronald Reagan yɛee biribi wɔ agoro mu

Anuanom a wɔrebɔ nnwom, wɔn a wɔyɛ asaw, wɔn wuranom, ne wɔn a wotu mmirika wɔ ɔyɛkyerɛ mu

John D. Rockefeller ne William Rockefeller, wɔn a wɔka ho hyehyɛɛ Standard Oil ne Rockefeller abusua no mufo

Kornelio Roosevelt ne James I. Roosevelt na wɔkyerɛwee

Theodore Roosevelt Kumaa, Kermit Roosevelt, Archibald Bulloch Roosevelt, ne Quentin Roosevelt na wɔde wɔn ho hyɛɛ mu

James Roosevelt, Elliot Roosevelt, Franklin Delano Roosevelt Kumaa, ne John Aspinwall Roosevelt na wɔde wɔn ho hyɛɛ mu

Russo anuanom, wɔn a wɔyɛ sini, wɔn a wɔyɛ sini, ne wɔn a wɔhwɛ sini so

Daniel Sedin ne Henrik Sedin, hockey agodifo a wɔyɛ adwumaden

Wallace Shawn ne Allen Shawn, a ɔkyerɛwfo ne nea ɔhyehyɛ The Fever no

Bobby Shriver, Timothy Shriver, Mark Shriver, ne Anthony Shriver na wɔde wɔn ho hyɛɛ mu

Thomas "Tommy" Smothers ne Richard "Dick" Smothers, a wɔyɛ mfoniniyɛfo a wɔfrɛ wɔn Smothers Anuanom no

Prabowo Subianto ne Hashim Djojohadikusumo, amammuifo

Fred Trump Kumaa, Donald Trump, ne Robert Trump na wɔde wɔn ho hyɛɛ mu

Vincent van Gogh, mfoniniyɛfo, ne Theo van Gogh, adwinni ho aguadifo

J. J. Watt, T. J. Watt, Derek Watt, Ɔman Bɔɔlbɔ Kuw no mu Agodifo

Damon Wayans, Dwayne Wayans, Keenan Ivory Wayans, Marlon Wayans, Shawn Wayans, adwumfo a wɔyɛ agoru, akwankyerɛfo ne wɔn a wɔyɛ sini

Bob Weinstein ne Harvey Weinstein, siniyɛfo

Brian Wilson, Dennis Wilson, ne Carl Wilson, a wɔyɛ The Beach Boys no mufo

Marvin Winans, Carvin Winans, Michael Winans, ne Ronald Winans, a wɔyɛ The Winans kuw no mufo, nnwontofo ne nnwontofo

Orville Wright ne Wilbur Wright a wonim wɔn sɛ Wright anuanom no, na wɔyɛ wimhyɛnkafo akwampaefo

Agus Harimurti Yudhoyono ne Edhie Baskoro Yudhoyono, amammuifo

Nnwuma afoforo a ɛfa anuanom ho[sesa]

Kain ne Habel

Wɔ Bible mu no:

Adam ne Hawa mma, Kain ne Habel

Isak ne Rebeka mma Yakob ne Esau

Mose ne Aaron, adiyifo

Ahotefo. Petro ne Andre, asomafo

Ahotefo. Yakobo ne Yohane, asomafo

Me Nua, Me Nua, ne Me, podcast

Saving Private Ryan (1998), sini

Simon & Simon, television so dwumadi ahorow

Amerikafo television so dwumadi ahorow a ɛboro nnipa de so

Anuanom Karamazov, ayɛsɛm

The Wayans Bros., television so dwumadi ahorow

Bonanza (1959–1973), television so dwumadi ahorow

Wɔ Ramayana mu no:

Rama, Lakshmana, Bharata, ne Shatrughna na wɔde wɔn ho hyɛɛ mu

Wɔ Mahabharata mu no:

Pandavafoɔ no – Yudhishthira, Arjuna, Bhima, Sahadeva ne Nakula

Kauravafo no – Anuanom ɔha a Duryodhana, Dushasana ne Vikarna ka ho, ne afoforo