Kasubi Adamoa

Ɛfi Wikipedia
Wɔakyerɛw nsɛm yi wɔ Akuapem kasa mu

Kasubi Adamoa a ɛwɔ Kampala, Uganda, no ne baabi a wosiee kabakafo ( Buganda ahene ) baanan ne Baganda adehye abusua no mufo afoforo. Ne saa nti, beae no da so ara yɛ honhom ne amammui beae a ɛho hia ma Gandafo, ne atetesɛm mu adansi ho nhwɛso a ɛho hia. Ɛbɛyɛɛ UNESCO Wiase Agyapadeɛ wɔ December 2001 mu, bere a wɔkaa ho asɛm sɛ "adansi a ɛyɛ nwonwa sen biara a wɔde afifideɛ nneɛma nko ara na ɛyɛ adwuma wɔ Afrika Sahara anafoɔ fam mantam no nyinaa mu baako".

Ɛkame ayɛ sɛ ogya a ɛtɔe wɔ March 2010 mu sɛee adan akɛse a ɛwɔ hɔ no bi koraa, na wɔreyɛ nea ɛde bae ho nhwehwɛmu. Ne saa nti, wɔ July 2010 mu no, wɔde kaa Wiase Agyapade Mmeae a Ɛwɔ Asiane Ho no ho .

Adamena[sesa]

Wiase Agyapadeɛ Beaeɛ no yɛ bɛyɛ 26 hectares (64 acres) wɔ Kasubi kokoɔ a ɛwɔ Kampala kuropɔn mu, bɛyɛ 5 kilometres (3.1 mi) kuropɔn no mfinimfini atifi fam atɔe. Beae no fa kɛse no ara yɛ kuayɛ asase a ɛda hɔ a wɔde atetesɛm akwan na ɛyɛ kua. Twea biako kura ahemfie bi a Muteesa I, Buganda Kabaka a ɔto so 35, sii wɔ 1882 mu, de sii ahemfie bi a n’agya, Ssuuna II, sii wɔ 1820 mu no ananmu. Ahemfie foforo no bɛyɛɛ adehye amusiei bere a owui wɔ 1884 mu no. Beae no yɛ ahemfo adamoa 31 a ɛwɔ Buganda ahemman no nyinaa mu fi bere a wɔde ahenni no sii hɔ wɔ afeha a ɛto so 13 mu no mu biako. Sɛnea wɔtaa yɛ no, na wosie ɔhene a wawu no amu wɔ baabi, na na wɔde kronkronbea soronko bi ma ɔhene a wawu no anom dompe, a wogye di sɛ ne kra wɔ mu. Nea ɛyɛ soronko no, wɔ atetesɛm ho ahomegye mu no, Buganda Kabakafo baanan ahemfo adamoa wɔ beae a ɛwɔ Kampala no:

Wɔde beae a wɔyɛ guasodeyɛ no hye sii hɔ wɔ afe 1882 mu wɔ Kasubi Bepɔw a wɔsan frɛ no Ssekabaka Adamoa no so. Wɔda so ara de nnua a wɔde ntama ayɛ ( Ficus natalensis ) ahyɛ ahye no agyirae, na ɛno abɔ ne ho ban afi atrae a ɛba fam a mprempren atwa beae no ho ahyia wɔ afa nyinaa no ho. Beae titiriw a wɔyɛ amanne no wɔ beae a ɛtrɛw no atifi fam atɔe. Ɔponkɛse bi ( Bujjabukula ) kɔ adiwo ketewaa bi ne sanku dan ( Ndoga-Obukaba ) a ahemfo sanku no wɔ mu, na afei ɛkɔ adiwo kɛse a ɛto so abien a ɛyɛ kurukuruwa ( Olugya ) a ɛwɔ koko no atifi, a wɔde demmire ban atwa ho ahyia.

Ogya no akyi nneɛma[sesa]

Buganda Ahemman no nniso aka ntam sɛ wɔbɛsan asi adamoa no na Ɔmampanyin Museveni kae sɛ ɔman no aban bɛboa ma wɔasan asiesie.

Wɔhyehyɛɛ bagua bi sɛ wɔbɛkyerɛ nea ɛde ogya no bae ne ɔmanfo a wɔnyɛ asraafo a wowuwui wɔ nna a edi hɔ no mu. Saa bagua yi de amanneɛbɔ bi maa Uganda aban wɔ March 2011 mu, nanso ɛde besi April 2012 no, na wonnya nyii no adi amma ɔmanfo. Eduu December 2012 no, na wɔahyɛ nhyehyɛe bi a wɔde bɛsan asiesie Kasubi adamoa no denam amannɔne mmoa so. Mprempren Buganda aban no asi ahobammɔ ho nhyehyɛe ahorow a wɔbɛyɛ wɔ bere a wɔresan asiesie a ɛbɛma wɔabara kwan a wɔbɛfa so akɔ adamoa no mu no so dua.

Nsɛm a wɔde gyinaa so[sesa]