Return of Sierra Leoneans After Ebola Crisis
2014-2016 Ebola yare no a ɛbaa Afrika Atɔe fam no kaa Sierra Leone kɛseɛ, na nnipa bɛborɔ 14,000 na wɔnyaa yare no bi na nnipa bɛyɛ 4,000 nso wuwui. Bere a ɔyaredɔm no baa awiei no, Sierra Leonefo pii a na wɔaguan anaa wɔatra amannɔne no fii ase san kɔɔ fie. Saa a wɔsan de wɔn baa wɔn man mu no fa akuw ahorow, a wɔn mu bi yɛ ayaresa ho adwumayɛfo, atubrafo, ne wɔn a wofi aman foforo so, a wɔn mu biara hyia nsɛnnennen soronko bere a wɔresan akɔ wɔn man mu no ho.
Ɛho nsɛm bi
[sesa]Ebola yare no sɛee Sierra Leone apɔwmuden nhyehyɛe, ne sikasɛm, ne asetra kwan. Efii ase wɔ Guinea, na afei ɛtrɛɛ kɔɔ aman a ɛbɛn hɔ te sɛ Sierra Leone ne Liberia ntɛm ara. Ɛduu Kitawonsa bosome da aɛtɔ so 2014 mu no, na ɛdu aman mmiɛnsa yi ahenkro so, na wɔ Ɔsanaa bosome wɔ afe 2014 mu no, WHO kaa sɛ yare yi yɛ Amansan Apɔwmuden Ayarehwɛ a Ɛho Hia Ma Amanaman Ntam nyinaa[1][2]. Ɔhaw no maa wɔtotoo sukuu ahorow, sikasɛm mu nnwuma a ɛkɔɔ fam, na ɔmanfo nnwuma nso yɛɛ basaa. Ɔmanfo pii guan kɔɔ amannɔne anaa mmeae a na ɔhaw no nkɔɔ so kɛse. Berɛ a tebea no yɛɛ yiye no, wɔbɔ mmɔden sɛ wɔbɛboa saafo yi ma wɔasan akɔhyɛ ɔman no mu den.
Apɔmuden adwumayɛfoɔ a wɔsan baeɛ
[sesa]
Berɛ a yadeɛ no firii aseɛ no, na apɔmuden adwumayɛfoɔ ho ayɛ den wɔ Sierra Leone. Eyi nti, nnuruyɛfo bi a wɔatu akɔtena ɔman foforo so san baa hɔ bɛboaa wɔn[3]. Sɛ nhwɛsoɔ no, Dr. Derek Bangura, oduruyɛfo bi a ofi Sierra Leone a ɔte London san baa hɔ sɛ ɔrekɔboa Ebola yare no ano aduru. Bio nso, wɔn a wonyaa wɔn ti didii mu wɔ Ebola yare no mu te sɛ ayarehwɛfo a wɔwɔ Magbenteh ayaresabea wɔ Makeni no, san kɔɔ adwuma, de wɔn ahobammɔ dii dwuma hwɛɛ ayarefo[4].
Atubrafoɔ a wɔsan baeɛ
[sesa]Berɛ a ɔhaw baa awieeɛ no, Sierra Leonefo pii a na wɔabɔ mmɔden sɛ wɔbɛkɔ Europa no san kɔɔ wɔn kurom, mpɛn pii no, na mmoa ahodoɔ te sɛ International Organization for Migration boa wɔn. Wɔn a wɔsan baeɛ no hyiaa haw pii, a ɛka a na ɛsɛ sɛ wɔtua ne animguaseɛ a na ɔmanfoɔ no bu wɔn no ka ho. Wɔhyehyɛɛ nhyehyɛeɛ ahodoɔ de yɛɛ ntamgyinafoɔ wɔ wɔn a wɔsan ba ne wɔn a wɔgye wɔn sika no ntam, na wɔmaa wɔn adwuma ho nteteeɛ ne mmoa a wɔde bɛhyɛ adwuma ase[5].
Diaspora Nhyehyɛeɛ
[sesa]
Sierra Leonefoɔ a wɔwɔ aman foforɔ so no yɛɛ adwuma kɛseɛ berɛ a Ebola yare no ho asɛm trɛɛ ne berɛ a ɛfiri asea baeɛ no. Nhyehyɛeɛ bi te sɛ UK Sierra Leone Diaspora Ebola Task Force yɛɛ mmoa ho nhyehyɛe, a sika a wɔboaboa ano ne ayaresa ho nneɛma a wɔde ma ka ho. Nnipa bi te sɛ Memuna Janneh hyehyɛɛ wɔn ho sɛ wɔbɛkyekyɛ nnuan wɔ lockdown berɛ mu[6].
Ɔhaw ahodoɔ a wɔn a wɔ baeɛ no hyiaeɛ
[sesa]Apɔmuden ho haw
[sesa]Mpɛn pii no, wɔn a wonyaa wɔn ho fii Ebola yare no mu no nyaa yare a etumi tena wɔn so bere tenten, a nea ɛka ho ne mpokyerɛ mu yaw, aniwa a ɛrehu ade, ne adwenemhaw. Nhyehyɛe bi te sɛ Comprehensive Program for Ebola Survivors (CPES) na wɔhyɛɛ ase de dii saa ahiade yi ho dwuma, na wɔmaa ayaresa ne adwene mu mmoa[7].
Animtiabuo
[sesa]Mpɛn pii no, wɔn a wonyaa wɔn ti didii mu ne wɔn a wɔsan kɔɔ wɔn man mu no hyia animtiaabu wɔ wɔn mpɔtam hɔ, na na nkurɔfo suro wɔn. Wɔbɔɔ mmɔden sɛ wɔbɛkyerɛkyerɛ ɔmanfo no na wɔama wɔn kwan ama wɔasan akɔ wɔn kurom denam afotu ne nimdeɛ ho dwumadi ahorow so[8].
Nnwumakuo ahodoɔ mmoa
[sesa]Sierra Leone aban, ne amanaman ntam adwumayɛfo yɛɛ nhyehyɛe ahorow de boaa wɔn a wɔsan bae no[9].Yeinom bi ne:
- Adwene mu haw: Adwene mu haw nteteeɛ a wɔde ma afotuo ne mmoa[10].
- Nhomasua Nhyehyɛe: Sukuu a wɔsan bue no ne radio nkyerɛkyerɛ dwumadi a wɔde di dwuma a wɔde bɛtew adesua a wɔhwere no so[11].
- Asetena mu mmoa: Wɔma wɔn a wɔresan aba wɔn man mu no nneɛma a wɔde bɛhyɛ adwuma ase ne adwuma ho ntetee a wɔde bɛboa wɔn ama wɔn anya wɔn asetena[12].
Mmeaeɛ a menyaa mmoa firiiɛ
[sesa]- ↑ Rajinder M Joshi (2014), "Ebola Virus Disease (EVD): An Unprecedented Major Outbreak in West Africa", Clinical Microbiology: Open Access, vol. 03, no. 06, doi:10.4172/2327-5073.1000e119, ISSN 2327-5073, retrieved 2025-06-16
- ↑ World Health Organization (WHO) (in English), retrieved 2025-06-16
- ↑ Erika Check Hayden (2014-12-02), "Ebola: An eyewitness account from Sierra Leone", Nature, doi:10.1038/nature.2014.16463, ISSN 0028-0836, retrieved 2025-06-16
- ↑ I. Torjesen (2014-07-29), "Two doctors die from Ebola and lives of others under threat in West Africa", BMJ, vol. 349, no. jul29 5, pp. g4895–g4895, doi:10.1136/bmj.g4895, ISSN 1756-1833, retrieved 2025-06-16
- ↑ W. Addison (1923-11), "109. Steatite Figures from Moyamba District, Central Province, Sierra Leone, West Africa", Man, vol. 23, p. 176, doi:10.2307/2787900, ISSN 0025-1496, retrieved 2025-06-16
{{citation}}: Check date values in:|date=(help) - ↑ Albert Vladislavovich Shevelev (2025), "ANALYSIS OF MATHEMATICAL MODELS OF INFECTIOUS DISEASE SPREAD USING THE EXAMPLE OF THE 2014 EBOLA OUTBREAK IN SIERRA LEONE", ANALYSIS OF MATHEMATICAL MODELS OF INFECTIOUS DISEASE SPREAD USING THE EXAMPLE OF THE 2014 EBOLA OUTBREAK IN SIERRA LEONE, ICSP "NEW SCIENCE", retrieved 2025-06-16
- ↑ Claudette Amuzu, Peter Bai James, Abdulai Jawo Bah, Alex Vandy Saffa Bayoh, Shepherd Roee Singer (2021-08-04), Post-Ebola Sequelae Among Child Ebola Survivors in Sierra Leone, retrieved 2025-06-16
{{citation}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Kathryn G. Curran, James J. Gibson,, Dennis Marke,, Victor Caulker, John Bomeh, John T. Redd, Sudhir Bunga, Joan Brunkard, Peter H. Kilmarx (2016-03-04), "Cluster of Ebola Virus Disease Linked to a Single Funeral — Moyamba District, Sierra Leone, 2014", MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report, vol. 65, no. 8, pp. 202–205, doi:10.15585/mmwr.mm6508a2, ISSN 0149-2195, retrieved 2025-06-16
{{citation}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ "Couper, John, (died 30 April 1918), Consulting Surgeon, London Hospital, Royal London Ophthalmic Hospital, and Scottish Hospital", Who Was Who, Oxford University Press, 2007-12-01, retrieved 2025-06-16
- ↑ Stania Kamara, Anna Walder, Jennifer Duncan, Antoinet Kabbedijk, Peter Hughes, Andrew Muana (2017-12-01), "Mental health care during the Ebola virus disease outbreak in Sierra Leone" (PDF), Bulletin of the World Health Organization, vol. 95, no. 12, pp. 842–847, doi:10.2471/BLT.16.190470, ISSN 0042-9686, retrieved 2025-06-16
{{citation}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ Managing Resources to Build Back and Create a Better Future for Nias : Nias Public Expenditure Analysis, 2007-07, doi:10.1596/7819, retrieved 2025-06-16
{{citation}}: Check date values in:|date=(help) - ↑ Malcolm Hugo, Hilde Declerck, Gabriel Fitzpatrick, Nathalie Severy, Osman Bamba-Moi Gbabai, Tom Decroo, Michel Van Herp (2015), "Post-Traumatic Stress Reactions in Ebola Virus Disease Survivors in Sierra Leone", Emergency Medicine: Open Access, vol. 05, no. 06, doi:10.4172/2165-7548.1000285, ISSN 2165-7548, retrieved 2025-06-16
{{citation}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)